Περί παίδων ἀγωγῆς

Υπάρχουν γόνιμα χωράφια από τη φύση τους, αλλά αν τα παραμελήσουμε, γίνονται χέρσα. Αν όμως τα καλλιεργήσουμε, αμέσως δίνουν ωραίους καρπούς. Και ποια δέντρα, αν αδιαφορήσεις γι’ αυτά, δε στραβώνουν και δε γίνονται άκαρπα; Αλλά αν τα καλλιεργήσεις σωστά, δεν παράγουν καρπούς;

Και ποια σωματική δύναμη δεν παραμορφώνεται και φθίνει από την αμέλεια και την τρυφή και την καχεξία; Και ποια αδύνατη φύση όσων γυμνάστηκαν και εκπαιδεύτηκαν δεν βελτιώθηκε;

Ποια άλογα με κατάλληλη εκπαίδευση δεν έγιναν πειθαρχικά, και πόσα αδάμαστα δεν έμειναν πεισματάρικα και άγρια;

Και τι χρειαζόμαστε άλλα παραδείγματα, όταν βλέπουμε τα πιο άγρια θηρία να τιθασεύονται και να κάνουν και δουλειές;

Το πρώτο, το μεσαίο και το τελευταίο για όλα αυτά είναι η καλή αγωγή και η σωστή παιδεία, και αυτό είναι που βοηθάει και οδηγεί στην αρετή και στην ευδαιμονία. Τα άλλα αγαθά είναι ανθρώπινα και μικρά και όχι αξιοσπούδαστα.

Από τα ανθρώπινα, μόνο η παιδεία είναι αθάνατη και θεϊκή. Στην ανθρώπινη φύση δύο είναι τα κυριότερα: ο νους και η λογική, ανεπηρέαστη από την τύχη, αναφαίρετη από τη συκοφαντία, αδιάφθορη από την αρρώστια, απρόσβλητη από τα γεράματα. Γιατί μόνο το μυαλό όσο γερνάει γίνεται και πιο νέο, και ο χρόνος που από τα άλλα αφαιρεί, στα γεράματα προσθέτει τη φρόνηση. Ακόμα κι ο πόλεμος που όλα τα τραβά σαν χείμαρρος και τα συμπαρασύρει, μόνο την παιδεία δεν μπορεί να αφαιρέσει.

Και νομίζω ότι ο Στίλπων ο Μεγαρεύς έδωσε μια αξιομνημόνευτη απόκριση. Όταν δηλαδή ο Δημήτριος σκλάβωσε την πατρίδα του και την ισοπέδωσε, ρώτησε τον Στίλπωνα μήπως είχε χάσει τίποτα κι εκείνος είπε, «Όχι, ο πόλεμος δεν λαφυραγωγεί την αρετή». Και όμοια μ’ αυτήν μου φαίνεται και η απόκριση του Σωκράτη. Όταν τον ρώτησε νομίζω ο Γοργίας τι ιδέα είχε για τον μεγάλο βασιλιά και αν πίστευε ότι ήταν ευτυχής, εκείνος είπε, «Δεν ξέρω πόση αρετή και παιδεία έχει».

Πλουτάρχου, «Περί παίδων ἀγωγῆς», «Συναθλούντες», τεύχος 62, σελ. 15, Αθήνα 1968