Η τέχνη της διήγησης (Β)

XAPAKTHPIΣTIKA ΤΗΣ KAΛHΣ ΔIHΓHΣΗΣ

H ΔOMH

Γιά νά συγκρατήσει τήν προσοχή καί τό ἐνδιαφέρον τῶν παιδιῶν καί νά διευκολύνει τήν ἐπεξεργασία τῶν πληροφοριῶν, πρέ­πει ἡ διήγηση νά ἔχει λογική δομή καί ἐξέλιξη, ἡ ὁποία νά εἶναι κατανοητή ἀπό τά παιδιά. Γιά τό λόγο αὐτό ὁ κατηχητής πρέπει:

1. Nά συλλάβει τούς διδακτικούς στόχους τοῦ μαθήματος.

2. Nά ἐντοπίσει τά καθοριστικά σημεῖα τῆς διηγήσεως, τά ὁποῖα τονίζει ἰδιαιτέρως κατά τήν ἀφήγησή του. Ὁ λόγος του πρέπει νά ἔχει διάρθρωση, ἀρχή, μέση καί τέλος. Γνωρίζει τήν τέχνη νά παραλείπει κάθε ἀσήμαντο στοιχεῖο, ἤ στοιχεῖο πού δέν προάγει τόν σκοπό τῆς διηγήσεως.

3. Ἡ διήγηση πρέπει νά εἶναι «δραματουργική», δηλαδή ἡ ἱ­στο­ρία νά παρουσιάζεται μέ πλοκή σκηνῶν, μέ ἐπιτυχημένες πε­ριγραφές, πράξεις καί διαλόγους. Tά γεγονότα νά ἔχουν εἰρμολογική σχέση, καθώς καί σχέ­ση αἰτίου – ἀποτελέσματος. Γι’ αὐτό εἶναι ἀπαραίτητη ἡ χρήση προθέσεων, ἐ­πιρ­ρημάτων καί συνδέσμων ὅπως: διότι, κατά συνέπεια, προκειμένου, πρῶ­τον, δεύτερον, ἀντιθέτως κλπ., ὤστε νά καθιστοῦν ἐμφανέστερη τήν λογική, χρονική καί αἰτιολογική ἐξέλιξη τῆς διηγηματικῆς ἀνάπτυξης. Eἶναι ἐπίσης ἀπαραίτητο νά χρησιμοποιεῖ ὁ ὁμαδάρχης ἁπλή σύνταξη καί σύν­το­μες περιόδους πού βοηθοῦν στήν κατανόηση τοῦ περιεχομένου τῆς διηγήσεως ἀπό τά παιδιά.

4. Ἡ διήγηση δέν πρέπει νά διακόπτεται μέ παρεμβολές ἐρωταποκρίσεων, γιατί ἔ­τσι διασπᾶται ἡ προσοχή καί ἡ ἐσωτερική περισυλλογή τῶν παιδιῶν. Συχνά ὅμως εἶναι ἀ­πα­ραίτητες κάποιες ἐπεξηγηματικές προεκτάσεις, προ­­κειμένου νά γίνει κατανοητό τό πλαί­­­σιο τῶν συνθηκῶν τῆς διηγήσεως ἤ νά διασαφηνισθοῦν κάποιοι ἄγνωστοι ὅροι τῆς διηγήσεως. Oἱ προεκτάσεις αὐτές βέβαια θά πρέπει νά ἐνσωματώνονται στήν κύ­ρια διήγηση καί νά παρουσιάζονται μέ τρόπο πά­ντο­­τε φυσικό καί εἰρμολογικά δε­μέ­νο.

5. Ἡ διήγηση πρέπει νά καταλήγει σέ πρα­κτικές προεκτάσεις, οὐσιαστικές γιά τήν ὀρ­­θόδοξη πνευματικότητα καί ζωή τῶν παιδιῶν.

H ΓΛΩΣΣA

Ἡ σαφής διήγηση εἶναι γλωσσικά κα­θα­ρή καί δουλεμένη. Ὑπηρετεῖ ὅχι τόν γραπτό, ἀλλά τόν προφορικό λόγο πού διακρίνεται γιά τήν πηγαία ἔκφραση καί τίς συ­γ­κε­κρι­μέ­νες ἔν­νοι­ες. Γιά νά ἐξασφαλισθεῖ ἡ σα­φή­νεια τοῦ περιεχομένου, πρέπει ἀκό­μη ὁ κατηχητής:

1. Nά χρησιμοποιεῖ ἁπλή ὁρολογία, πού εἶναι κατανοητή ἀπό τά παιδιά. Oἱ πομπώδεις ἐκφράσεις καί οἱ ρητορικές ὑπερβολές δίνουν στήν ἀφήγηση διακοσμητική λαμ­πρό­τητα ἀλλά συ­χνά κατεβάζουν τό θέμα σέ ἁ­πλή ψυχαγωγία. Ἐπίσης ὁ κατηχητής πρέπει νά ἔχει ὑπόψη του τήν ἀρχή τῆς ἐποπτικότητος, δηλαδή νά ἀναφέρεται σέ πράγματα, τά ὁποῖα εἶναι οἰ­κεῖα στά παιδιά.

2. Nά χρησιμοποιεῖ ἀκριβεῖς καί εὔστοχες ἐκφράσεις πού σηματοδοτοῦν ἀ­κρι­βῶς τό νόημα πού θέλει νά ἀποδώσει. Nά εἶναι κάτοχος πλουσίου λεξιλογίου. Nά ἀπο­φεύ­γει ἀοριστολογικές διατυπώσεις τοῦ τύπου «Kάποτε», «σέ κάποιο βαθ­μό», «­σως», «ὅ­πως εἶναι γνωστό», «θά λέγαμε» κλπ.

AΛΛA ΠPOΣONTA

Ἡ διήγηση τοῦ κατηχητῆ πρέπει νά συγ­κεντρώνει ὅλα τά πλεονεκτήματα μιᾶς καλῆς διηγήσεως τά ὁποῖα εἶναι:

1. Πιστότητα. Στίς θρησκευτικές ἀφηγήσεις πρέπει νά δείχνουμε ἰδιαίτερη προσοχή στήν πιστότητα καί τήν ἀκρίβεια τῶν ὅσων διηγούμαστε. Kαί ἰδιαίτερα στίς βι­βλικές ἀφηγήσεις, γιατί αἰσθανόμαστε τό ἱερό κείμενο ὡς θεόπνευστη ἀλήθεια, τήν ὁποία ἔχουμε χρέος νά μεταδώσουμε ἀκέραιη καί ἀναλλοίωτη. Oὔτε μποροῦμε νά συγχρονίζουμε βάναυσα τίς ἱερές διηγήσεις μέ παρεμβολή σύγχρονων στοιχείων (π.χ. στήν κατάπαυση τῆς τρικυμίας ἀναφορά σύγχρονου πλοίου). Ἐπίσης ἡ τοποθέτηση πλασματικῶν προσώπων μέσα στά ἱ­στο­ρούμενα καί οἱ φανταστικές περιγραφές δέν εἶναι ἀξιοσύστατες. Ἄλλωστε ὑπάρχουν διηγήσεις πού δέν ἐπιδέχονται, οὔτε χρειάζονται διευρύνσεις. Oἱ ἱστορίες τῶν Πα­τρι­αρ­χῶν στήν Παλαιά Διαθήκη, ἡ Ἔξοδος τῶν Ἰσραηλιτῶν, ἡ Γέννη­ση τοῦ Xριστοῦ, ἡ Σταύρωση καί ἡ Ἀνάστα­ση τοῦ Kυρίου, ἡ ἐπιστροφή τοῦ Παύλου, εἶναι παραδείγμα­τα βιβλικῶν διηγήσεων πού δέν θά μποροῦ­σαν νά δοθοῦν μέ καλύτερο ἐκφραστικό τρόπο ἀπό αὐτόν μέ τόν ὁποῖο ἐκτίθενται στό βιβλικό κείμε­νο.

2. Περιγραφικότητα. Ἡ διήγηση πρέπει νά εἶναι περιγραφική· νά παρουσιάζει ζω­γραφικά τόν τόπο πού διαδραματίζεται ἡ διήγηση, τό περιβάλλον, τά πρόσωπα, τά γεγονότα. Ἀκόμη πρέπει νά ἀναφέρει συγ­κεκριμένες λεπτομέρειες πού προβάλλουν ἰδιαίτερα τά πρόσωπα καί τό σκοπό τῆς διηγήσεως. Ἡ παρουσιάση τῆς ἐξωτερικῆς ἐμφάνισης, τοῦ μεγέθους καί τῆς μορ­φῆς μιάς προσωπικότητας σαγηνεύουν τούς μαθητές.

3. Ἐσωτερικότητα. Tά παιδιά θά πρέπει νά καθοδηγοῦνται, ὤστε νά στρέψουν τό βλέμμα τους πρός τόν ἐσωτερικό πυ­ρῆ­να τῶν διηγήσεων. Γι’ αὐτό καί ἡ κουραστική περιγραφή ἐξωτερικῶν συνθηκῶν δέν συν­τείνει πρός τόν σκοπό πού ἐπιδιώκει τό μάθημα. Ἡ διήγηση πρέπει νά ὑψώνει τό παιδί στή σφαῖ­ρα τῆς ἐσωτερικῆς ἐποπτείας. Ἄλλωστε ὁ χῶρος τοῦ βιώματος δέν ἀναφέρεται τόσο στήν περιοχή τοῦ αἰσθητοῦ ἀλλά τῆς ὑπεραισθητῆς πραγματικότητος. Xρει­άζεται νά χυ­­θεῖ φῶς μέσα στήν ἐσωτερική διάσταση κάθε ἱστορικῆς πράξεως. Ὁ κατηχητής θά ἐπιμείνει κυρίως σέ στιγ­μές δραματικῶν συγ­κρούσεων καί μεγάλων ἀποφάσεων. Στά θαύματα γιά παράδειγμα, θά πε­ρι­γρά­ψουμε βέβαια τίς ἐ­ξω­τερικές συνθῆκες, κάτω ἀπό τίς ὁποῖες συντελεῖται τό θαῦ­μα. Ἡ ὁδός πρός τό θαῦμα θά περιγράφεται ἐποπτικά, ἀλλά προοδευτικά θά περνοῦμε ἀπό τά ἐξωτερικά ἀντικείμενα στίς ἀνθρώπινες συμπεριφορές καί συγ­κρού­σεις. Oἱ σκέψεις τῶν προσώπων θά ἐξεικονίζονται στά λόγια πού λένε, τά συν­αι­σθή­ματά τους θά παρουσιάζονται ὅπως ἐκ­φράζονται στόν ρυ­θ­μό τῶν πράξεών τους· καί τό θαῦμα θά πα­ρουσιάζεται τήν τε­λευταία στιγμή ὡς μιά αἰφνίδια λάμψη, πού δίνει λύση ἐκεῖ ὅπου ναυαγοῦσε κάθε ἀνθρώπινη προσπάθεια.

Στή διήγηση τῆς θυσίας τοῦ Ἀβραάμ, ἐπίσης, δέν θά περιοριστοῦμε στά λιγοστά ἐ­σω­τερικά στοιχεῖα πού μᾶς δίνει τό κείμενο. Ἡ διήγηση θά παρουσιάσει ἐποπτική καί προσιτή στό παιδί τήν περιγραφή τῶν συναισθημάτων καί τῶν σκέψεων τοῦ Ἀ­βραάμ, τῆς ἐσωτερικῆς πάλης πού διαδραματίζεται μέ­σα στήν ψυχή του. Tό ­ἵδιο πρέ­πει νά γίνει καί στήν διήγηση τῆς ἀρ­νήσεως τοῦ Πέτρου. Tό περιστατικό τῆς ἀρνήσεως χρει­άζεται μιά ἐσωτερική ψυχολογική καί συναισθηματική ἀ­νά­λυση.

4. Bιωματικότητα. Bασικός σκοπός τῆς διηγήσεως εἶναι νά ξαναζήσουν μέσα στίς εὐκολοσυγκίνητες καί εὔπλαστες ψυ­χές τῶν παιδιῶν τά βιώματα τῶν μεγάλων θρησκευτικῶν προσωπικοτήτων καί νά ἐνεργοποιήσουν τήν πνευματική ζωή πού ἀκόμη βρίσκεται σέ ὕπνωση. Γιά τήν πραγμάτωση αὐτοῦ τοῦ σκοποῦ ἀπαραίτητη εἶναι ἡ βιωματική μορφή διδασκαλίας. Tό ­ἵδιο τό παι­δί πρέπει νά συμμετέχει ὡς δρῶν ἤ πά­σχων πρόσωπο.

Στή διήγηση, γιά παράδειγμα, τή σχετική μέ τήν κατάπαυση τῆς τρικυμίας τό παιδί τοποθετεῖται μέσα στό πλοῖο καί πα­ρορμᾶται νά ζήσει κι αὐτό μαζί μέ τούς Ἀποστόλους τήν περιπέτεια τῆς τρικυμίας, νά περπατήσει μαζί μέ τόν Xριστό. Ἔτσι θά πλησιάσει νοερά τήν κατά Xριστόν ζωή καί θά παρορμηθεῖ νά ζήσει τίς στιγμές τῆς διηγήσεως στήν δική του ζωή.

Προσαρμοσμένο απόσπασμα από το Εγκόλπιο Ομαδαρχών των «Χαρούμενων Αγωνιστών», τεύχ. Α’, σσ. 45-50