Μορφές διδασκαλίας – Μονόλογος & Διάλογος Α΄

Ο ομαδάρχης πέρα από τον εξαγιασμό του, που είναι ο βασικός συντελεστής στην επιτυχία της διακονίας του, έχει στη διάθεσή του ποικίλα μέσα και τεχνικές, με τα οποία η εργασία του είναι δυνατόν να αποβεί ακόμη πιο καρποφόρα. Ειδικά ως προς την προσφορά του θέματος, χρήσιμο είναι να γνωρίσουμε περισσότερο τις δυο βασικές μορφές διδασκαλίας: το μονόλογο και το διάλογο.

Στις συγκεντρώσεις μας βέβαια τις συνδυάζουμε. Στα παιδιά δημοτικού κυριαρχεί ο μονόλογος, η διήγηση μιας ιστορίας, και μικρό μέρος καταλαμβάνει ο διάλογος. Με τα παιδιά γυμνασίου ο μονόλογος είναι πιο περιορισμένος και η διαλογική επεξεργασία του θέματος πιο ανεπτυγμένη. Τέλος στα παιδιά λυκείου δίνεται περισσότερος χρόνος στη συζήτηση και λιγότερος στο μονόλογο, καθώς τα παιδιά έχουν την δυνατότητα να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις μιας συζήτησης. Αυτό δεν σημαίνει βέβαια ότι απαγορεύεται η μονολογική προσφορά θέματος σε παιδιά λυκείου. Και αυτή ενδείκνυται κάποτε και είναι δυνατόν να ικανοποιήσει πολύ τα παιδιά.

Α. Μονόλογος

Ο ομαδάρχης χρησιμοποιεί τον μονόλογο υπό δυο μορφές:

1. ως διήγηση ιστορίας
2. ως έκθεση – εμβάθυνση στην αλήθεια της πίστεως.

 

1. Διήγηση ιστορίας

Η ιστορία είναι πάντοτε ευπρόσδεκτη από κάθε ηλικία. Διεγείρει το ενδιαφέρον των ακροατών και εντυπώνει στις ψυχές τους τα μηνύματα της πολύ πιο έντονα από μια θεωρητική έκθεση αληθειών. Ο ομαδάρχης δεν πρέπει να ξεχνά ποτέ τη δυναμική της.

Θα πρέπει να τη μελετήσει καλά από το βοήθημα ή και από πηγές και να την κατέχει τόσο ώστε να μπορεί να την εκθέσει χωρίς δυσκολία και χωρίς κενά, ως ένα απηρτισμένο σύνολο, με αρχή, μέση και τέλος. Ειδικά ως προς τις αγιογραφικές διηγήσεις οφείλει να τις μεταφέρει πιστά, χωρίς αλλοιώσεις και αυθαίρετα συμπληρώματα. Το πρώτο στοιχείο λοιπόν: η πιστότητα, η πιστή απόδοση της πλοκής της ιστορίας.

Δεύτερο: ο τρόπος της αποδόσεως, το ύφος. Η επιτυχημένη διήγηση έχει παραστατικότητα και ζωντάνια: χρωματισμό φωνής, αυξομείωση του ρυθμού ομιλίας, συγκρατημένες κινήσεις των χεριών, ώστε να αποδοθεί ο ενθουσιασμός, η λύπη, η χαρά… Αυτά βεβαίως εξαρτώνται όχι μόνο από την προετοιμασία του ομαδάρχη αλλά και από τις ικανότητες και το χαρακτήρα του.

Εξάλλου είναι ανάγκη ο ομαδάρχης να προσαρμόζει την παραστατικότητα της διηγήσεως στην ηλικία και το ποιόν των παιδιών, να λαμβάνει δηλαδή υπ’ όψιν του το ακροατήριό του. Πχ μια πολύ παραστατική διήγηση μπορεί να είναι επιτυχής στα παιδιά δημοτικού, στο λύκειο όμως θα προκαλέσει το μειδίαμα των παιδιών και θα μειώσει το κύρος του ομαδάρχη. Επίσης η παραστατικότητα δεν πρέπει να λειτουργεί εις βάρος της ιεροπρέπειας κατά τη διήγηση μάλιστα ιστοριών από την Αγία Γραφή: «Εἴ τις λαλεῖ, ὡς λόγια Θεοῦ» (Α΄ Πέτρ. δ΄ 11).

Εκτός από την πιστότητα και παραστατικότητα καλό είναι να τονίζουμε κατά τη διήγηση τα σημεία της ιστορίας στα οποία θα επικεντρωθεί η συζήτηση και από τα οποία θα εξαχθεί το δίδαγμα. Αυτό μπορεί να γίνει με ένα σύντομο σχολιασμό των σημείων ή με τη χρήση της περιγραφής.

Η περιγραφή – ανθρώπου, σπιτιού, τοπίου… – παίζει σημαντικό ρόλο στη διήγηση. Συντελεί στην επιτυχία της, διότι δίνει ερέθισμα στο παιδί να αναπαραστήσει στη φαντασία του το περιγραφόμενο και να το εντυπώσει μέσα του, π.χ. η περιγραφή του ασώτου υιού στο χειρότερο κατάντημά του∙ των χωραφιών του άφρονος πλουσίου που έχουν καρποφορήσει, σε αντίθεση με το άγχος της πλεονεξίας του… Η περιγραφή δεν προάγει την ακολουθία των γεγονότων. Γι’ αυτό η πληθωρική χρήση της κουράζει τα παιδιά.

Εν πάση περιπτώσει η φροντίδα για την τεχνική αρτιότητα της διηγήσεως πρέπει να υποτάσσεται και να υπηρετεί το σκοπό της συγκεντρώσεως, που δεν είναι κάποια υψηλή υποκριτική και ρητορική επίδοση αλλά η μετάδοση του ζωντανού λόγου του Θεού στις νεανικές ψυχές με στόχο πάντοτε την ωφέλειά τους και τη δόξα του Θεού. Το κατηχητικό είναι μύηση στην εν Χριστώ ζωή. Και η λειτουργία της Ιστορίας που διηγούμαστε είναι να δώσει το υλικό για συζήτηση και διδάγματα που θα εφαρμόσουμε στην καθημερινή ζωή και τον αγώνα μας.

2. Έκθεση – εμβάθυνση στην αλήθεια της πίστεως

Ο ομαδάρχης δεν μπορεί να προκαλέσει συζήτηση σε δογματικά κυρίως θέματα, διότι δεν πρόκειται για ζητήματα προσωπικής απόψεως και προβληματισμού αλλά ενημερώσεως, μελέτης και κατηχήσεως. Είναι φυσικό τα παιδιά να γνωρίζουν ελάχιστα ή και τίποτε, και ως εκ τούτου τον κύριο λόγο θα έχει ο ομαδάρχης. Τέτοια θέματα είναι η ανάλυση των ιερών Μυστηρίων, η μετά θάνατον ζωή…

Αυτονόητη είναι η ανάγκη πολύ καλής προετοιμασίας και αφομοιώσεως του θέματος. Πρέπει να είμαστε προσεκτικοί στις διατυπώσεις μας. Επίσης λαμβάνουμε πάντοτε υπ’ όψιν μας τις αντοχές των παιδιών. Εν ανάγκη η διάρκεια του θέματος θα είναι πιο μικρή απ’ ό,τι τις άλλες φορές και θα γίνει αναφορά στα βασικότερα. Αν μάλιστα τα παιδιά είναι ακατήχητα και δεν αντέχουν τον θεωρητικό λόγο, ο ομαδάρχης μπορεί, με τη συμβουλή και υπόδειξη του υπευθύνου, να αναφερθεί όσο πιο απλά σ΄ εκείνες τις πτυχές της δογματικής αλήθειας που εξετάζεται οι οποίες έχουν άμεσο πρακτικό αντίκτυπο στη ζωή μας, ή κάποτε να κάνει άλλο θέμα.

Εξάλλου τον μονόλογο μπορούμε να επιλέξουμε κάποτε χάριν συντομίας όταν έχει περάσει η ώρα. Τότε ο ομαδάρχης αναφέρει σύντομα – χωρίς ερωτήσεις – και τα υπόλοιπα σημεία του θέματος που κρίνει ότι δεν θα ’πρεπε να παραλειφθούν.

Περιοδικό «Συναθλούντες», τ. 183, 11 Απριλίου 2011