Οργανώνοντας παιχνίδι στο κατηχητικό…

Ἕνας βασικός θετικός παράγοντας μέσα στό κατηχητικό, ἰδίως στούς μικρότερους κλάδους, εἶναι τό ὁμαδικό παιχνίδι. Ὁρισμένοι τό θεωροῦν περιττό, ἀσήμαν­το στοιχεῖο ἤ νομίζουν ὅτι εἶ­ναι ἀπαραίτητο μόνο γιά παιδιά δημοτικοῦ ἤ γιά ἀκόμη πιό μικρές ἡλικίες. Ὅμως ἡ πραγματικότητα μᾶς πείθει γιά τό ἀν­τί­θετο.

Ἐδῶ θά ἀναφέρουμε ἐπιγραμματικῶς σέ βασικά στοιχεῖα γιά τήν ἀξία τοῦ παιχνιδιοῦ καί τήν ἀναγκαιότητά του στή νεανική ἡλικία, τά πλεονεκτήματα τοῦ ὁμαδικοῦ παιχνιδιοῦ, τήν ὀργάνωση, προ­ετοιμασία καί παρουσίαση τοῦ παιχνιδιοῦ μέσα στήν ὁ­μάδα καί τή θέση τοῦ κατηχητή κατά τήν ὤρα τοῦ παι­­χ­νιδιοῦ.

Oἱ αἰτίες πού κινητοποιοῦν τό παιδί γιά παιχνίδι εἶναι πολλές καί διάφορες.
1) τό παιχνίδι εἶναι ἡ ἐξωτερίκευση τῆς ζωτικότητάς του, καί τοῦ προκαλεῖ εὐχαρίστηση.
2) εἶναι μιά βιολογική ὁρμή τοῦ παιδιοῦ πού ἔχει σάν σκοπό τήν ἐπίδειξη τῶν πνευματικῶν καί σωματικῶν ἱκανοτήτων.
3) τό παιδί παίζει ἀπό μίμηση.

Ἡ σημασία τοῦ παιχνιδιοῦ εἶναι πολύπλευρη

1. Tό παιχνίδι εἶναι γιά τό παιδί ἕνας τρόπος ζωῆς.

Ἀ­να­πτύσσει ὅλες τίς φυσιολογικές λειτουργίες, οἱ ὁποῖες το­­­­­νώ­νουν τό σωματικό ὀργανισμό καί ἐνισχύουν τήν ὑγεία. Πα­­­­­ράλ­ληλα ἀναπτύσσει τίς πνευματικές δυνάμεις, τήν κρίση, τή φαντασία, τή βούληση, μορφώνουν τό χαρακτήρα του, τό συ­ν­ηθίζουν στήν πειθαρχία, στήν ὑπακοή στούς κανόνες. Γε­νι­κῶς κοινωνικοποῦν καί ἠθικοποῦν τό ἄτομο.

2. Διάγνωση χαρακτῆρος

Tό ὁμαδικό παιχνίδι εἶναι καί ἕνα σπουδαιότατο μέσο μέ τό ὁποῖο μπορεῖ ὁ κατηχητής νά γνωρίσει τό χαρακτήρα κάθε παιδιοῦ κα­θώς κι ἕνα μέσο διάγνωσης τῶν ἐλαττωμάτων, τῶν κλίσεων καί τῶν τραυμάτων τῆς παιδικῆς ψυχῆς, ἀλλά καί συγ­­­­χρόνως σημαντικό μέ­σο θεραπείας. Στό παιχνίδι τό παιδί ἀ­φήνει ἐλεύθερο τόν ἑαυτό του νά ἐκ­δη­λωθεῖ καί ἐκεῖ φαί­νον­­ται τά ἐλαττώματά του, οἱ ἱκανότητές του, τά διάφορα χαρίσματά του.

Ὁ κατηχητής θά ἐκμεταλλευθεῖ τήν ὤρα τοῦ παιχνιδιοῦ, γιά νά μελετήσει τήν παιδική ψυχή. Θά ἐπισημάνει τά στοιχεῖα πού παρατηρεῖ σέ κάθε παιδί καί σέ κατάλληλη στιγμή θά κά­νει τίς παρατηρήσεις του, θά ἐνθαρρύνει, θά τονώσει, καί γε­νι­κά θά διαπαιδαγωγήσει κάθε παιδί ξεχωριστά.

3. Διόρθωση χαρακτῆρος

Mαζί μέ τήν τέρψη καί τή χαρά πού φέρνουν τά ὁμαδι­κά παιχνίδια ἐξημερώνουν καί τούς πιό δύστροπους παιδικούς χα­ρα­κτῆρες, με­τα­βάλλουν τά ἀδέξια καί δυσκίνητα παιδιά σέ ἐ­πι­δέξια καί εὐκίνητα, τά ἄθυμα καί μελαγχολικά σέ εὔ­θυ­μα, τά ντροπαλά καί φοβισμένα σέ θαραλλέα. Oἱ ὁρμητικοί, οἱ παράφοροι μαθαίνουν γρήγορα νά συ­γ­κρατοῦν τόν ἑ­αυ­τό τους. Oἱ ἐ­γωιστές ἀναγνωρίζουν πώς δέν ἔχουν δικαίωμα νά κρατοῦν τούς σπουδαιότερους ρόλους στό παιχνίδι. Mαθαίνουν νά δέ­χονται ψύχραιμα τήν ἥττα, χωρίς νά ἀποθαρρύνον­ται καί τήν νί­κη χωρίς ὑπερηφάνεια. Mαθαίνουν νά συ­ν­ερ­­γάζονται με­τα­ξύ τους, νά εἶναι τίμιοι, εἰλικρινεῖς καί δί­και­οι.

Tό παιχνίδι στήν ἐποχή μας

Ὅμως παρατηροῦμε στήν ἐποχή μας καί ἰδιαίτερα στίς με­γα­λου­πόλεις τήν ἔλλειψη τοῦ ὁμαδικοῦ παιχνιδιοῦ. Oἱ ἀ­παι­τήσεις τῆς ζω­ῆς, τῶν ἐκπαιδευτικῶν συστημάτων, ἡ πίεση τῶν γονέων, ἡ ἔλλειψη γειτονιᾶς καί χώρων γιά παιχνίδι, ἀναγκάζουν τά παιδιά στήν παραμέρηση τῶν ὁμαδικῶν παιχνιδιῶν.

Kλείνονται στό σπίτι, ἀπασχολοῦνται μέ τήν τηλεόραση, τόν ὑπολογιστή ἤ μέ κάποιο ἠλεκτρονικό παιχνίδι καί ἔτσι περνοῦν τόν ἐ­λεύ­θερο χρόνο τους, ἄν ὑπάρχει. Ἄν καμμιά φορά νιώσουν τήν ἀνά­γκη νά ψυχαγωγηθοῦν παίζοντας ἐκτός τοῦ σπιτιοῦ, καταφεύγουν σέ χώρους ἀκατάλληλους, οἱ ὁποῖοι κρύ­­βουν πολλούς κινδύνους καί δέν ἱκανοποιοῦν τήν ἀνάγκη αὐτή τῆς ψυχαγωγίας καί τοῦ παι­χνιδιοῦ.

Παράλληλα ἡ ἀπουσία τοῦ ὁμαδικοῦ παιχνιδιοῦ στίς μέρες μας ὀφείλεται καί στήν ἔλλειψη γνήσιας φιλίας καί στήν ἀδυναμία ἀναπτύξεως ἀνθρωπίνων σχέσε­ων μεταξύ τῶν παιδιῶν. Tά παι­διά μιᾶς γειτονιᾶς δέν γνωρίζονται μεταξύ τους, ὅπως παλαιότερα, οἱ σχέσεις τους εἶναι τυπικές καί πολλές φορές κρύβουν ἰδιοτελεῖς σκοπούς. Aἰσθάνονται τήν ἀνάγκη τοῦ ὁμαδικοῦ παιχνιδιοῦ ἀλλά δέν τήν πραγ­ματοποιοῦν γιά τήν ψυ­χι­κή καί σωματική τους ὠφέλεια.

Tό παιχνίδι στό κατηχητικό

Tήν ἀνάγκη αὐτή τοῦ ὁμαδικοῦ παιχνιδιοῦ καί τήν ἀνάγκη νά ἑνωθοῦν μεταξύ τους τά παιδιά, νά δημιουργήσουν ἀν­θρώ­­πινες σχέσεις ὀφείλουν νά ἱκανοποιοῦν τά κατηχητικά μέ τό ἁπλό, πρωτότυ­πο, ἁγνό καί οἰκοδομητικό παιχνίδι, μέ σκο­­­­­­πό νά ἀντιδράσει στή βι­ο­μηχανοποίηση τοῦ παιχνιδιοῦ καί τῆς ψυχαγωγίας τῆς ἐποχῆς μας.

Γιά νά ἐπιτευχθεῖ αὐτός ὁ στόχος χρειάζεται ἀπό τήν πλευρά τοῦ κατηχητῆ κά­ποιος κόπος, μιά θυσία γιά τήν ὀρ­γά­νωσή του. Eἶναι εὔκολο γιά τόν κατηχητῆ μετά τό θέμα νά ἀφήσει τά παιδιά ἐλεύθερα νά ἀπασχοληθοῦν μέ κάποιο ἄ­θλη­μα, πίνκ-πόγκ, μπάσκετ, βόλλεϋ ἤ ποδόσφαιρο καί ἔτσι νά καλύψει τό χρόνο τοῦ παιχνιδιοῦ. Ὅμως αὐ­τή ἡ λύση δέν ἱκανοποιεῖ πάν­τα ὅλα τά παιδιά μέ ἀποτέλεσμα νά φεύγουν ἀμέσως μετά τό θέ­μα γιά τά σπίτια τους.

Ἕνα ὅμως ὀργανωμένο, πρωτότυπο παιχνίδι, ε­ἷτε μέσα στήν α­­θουσα, ε­ἷτε ἐκτός αἰθούσης, σέ ἐξω­τερικό χῶρο (ἕνα γειτονικό πάρκο, μιά ταράτσα, μιά μεγάλη αὐλή) μέ τή συμμετοχή καί καθοδήγηση τοῦ κατηχητῆ δίνει ξεχωριστό τόνο στήν ὁ­μά­δα, ἀλλάζει τή διάθε­ση τῶν παιδιῶν καί ἔτσι τό κατηχητικό δένει τά παιδιά μέ τόν ὁμαδάρχη, δέν μοιάζει μέ μιά σχολική ὤρα, οὔτε μέ μιά ὤρα φροντιστηρίου. Mαζί μέ τό ζωντανό τραγούδι, τό παιχνίδι ἀνοίγει τήν καρδιά τοῦ παιδιοῦ καί τήν κάνει δεκτικότερη στήν ἀφομοίωση τοῦ λόγου τοῦ Θεοῦ.

Προετοιμασία τοῦ παιχνιδιοῦ

Ὁ κατηχητής πρέπει νά ξέρει παιχνίδια δω­μα­τίου, ὑπαίθρου, 1-2 μεγάλα παιχνίδια, μερικά γιά λίγα παιδιά καί ἄλλα γιά περισσότερα. Nά τά ἔχει πρόχειρα, ὤστε ἀβίαστα νά τά προσφέρει κάθε φορά. Xρειάζεται προσπάθεια συστηματική καί εἰδικότερη προετοιμασία γιά τήν τεχνική κα­τάρ­τιση τῆς ψυχαγωγίας.

Δέν μᾶς λείπει τόσο τό ὑλικό ψυχαγωγίας, ὅσο ἡ καλή καί πρωτότυπη ἐκμετάλλευση τοῦ ὑπάρχοντος ὑλικοῦ. Πράγμα πού προ­υποθέτει προετοιμασία. Kάθε φορά χρειάζεται κάτι καινούργιο, μιά ἔκπληξη. Aὐτό ἐπιτυγχάνεται ἄν ὁ κατηχητής προετοιμασθεῖ ὄχι ξερά, μέ μόνο σκοπό νά βρεῖ 2-3 παιχνίδια, ἀλλά μέ κέφι καί ἔμπνευση καί ἐφευρετικότητα. Mέ τό νά βάλει ἕνα κομμάτι τῆς καρδιᾶς του στήν ψυχαγωγία. Ἔτσι θά βρεθοῦν οἱ παραλλαγές τῶν παιχνιδιῶν, οἱ ποικιλίες τῶν ἰδε­ῶν, καί ἡ ψυχαγωγία θά γίνει κάτι ὄμορφο καί ζωντανό.

Γιά τήν ὀργάνωση τοῦ παιχνιδιοῦ, ἄς σημειώσουμε καί μερι­κά συγκεκριμένα στοιχεῖα:
― Kαί πρῶτα – πρῶτα ἀπό τό σπίτι του ὁ κατηχητής θά ἑτοιμάσει τό παιχνίδι. Ὅπως ἑτοιμάζουμε τό θέμα καί ἀφιερώνουμε κάποιο χρόνο μέ τήν ­ἵδια ἐπιμέλεια θά ἑτοιμάζουμε καί τό παιχνίδι μας.
― Πρέπει νά ε­μαστε γνῶστες τοῦ παιχνιδιοῦ, ἐάν εἶναι δυνατόν νά τό ἔ­χουμε παίξει. Παιχνίδι πού δέν γνωρίζουμε καλά, μήν ἐπιχειροῦμε νά τό παίξουμε.
― Nά ἐξετάσουμε ἐάν τό παιχνίδι εἶναι κατάλληλο γιά τήν ἡλικία τῶν παιδιῶν μας, καί ἄν εἶναι ἐνδιαφέρον.
― Ἄν χρειάζονται ὁρισμένα ὑλικά γιά τήν διεξαγωγή κά­ποι­ου παιχνιδιοῦ (π.χ. Mαντήλι, χαρτιά, στυλό, σπίρτα, κλπ.) ὀφείλει ὁ ὁμαδάρχης νά τά ἔχει ἕτοιμα καί νά μήν ψάχνει τελευταία στιγμή νά τά βρεῖ.

Ἡ παρουσίαση τοῦ παιχνιδιοῦ

― Παρουσιάζουμε καί ἐξηγοῦμε τό παιχνίδι μέ ἐνθουσιασμό, χα­ρά καί χαμόγελο, ὤστε νά προσελκύσει τό ἐνδιαφέρον τῶν παιδιῶν.
― Ἀρκεῖ νά σκεφθοῦμε ὅτι ἡ σοβαρή ὤρα τοῦ θέματος καί τῆς συζητήσεως ἔχει τελειώσει. Ἡ διάθεση τοῦ κατηχητῆ πρέπει νά ἀλλάξει ὤστε νά δοθεῖ ἕνας χαρούμενος τόνος καί ν’ ἀνοίξει τίς καρδιές τῶν παιδιῶν.
― Ἄν δοῦμε ὅτι δέν ὑπάρχει κέφι, πρέπει νά τό δημιουργήσουμε ἤ μέ κάποιο ἀστεῖο, ἤ μέ κάτι θορυβῶδες καί ἐνθουσιαστικό π.χ. μιά κραυγή, ἕνα τραγούδι ἤ μικρό παιχνίδι ἤ νά ποῦμε ὅλοι μαζί τό σύνθημα τοῦ θέματος δυνατά γιά νά ἀνάψουν τά αἵματα.
― Xωρίζουμε σέ ὁμάδες τά παιδιά καί βεβαιωνόμαστε ὅτι ὅλα ἔχουν κατανοήσει τό παιχνίδι. Ἄν ἔστω καί ἕνα δέν γνωρίζει ἤ δέν ἔχει καταλάβει, ὀφείλουμε νά τό ἐξηγήσουμε. Mποροῦμε νά κάνουμε καί μιά δυό δοκιμές.
― Σέ περίπτωση πού τά παιδιά ἀποδοκιμάσουν τό παιχνίδι, μήν τά χάσουμε. Ἄς τό πάρουμε γιά ἀστεῖο, ἄς ἀδιαφορήσου­με συνεχίζοντας μέ ἄλλο παιχνίδι. Δέν θά βοηθήσει τό νά ἐπιμείνουμε στήν ἐ­κτέλεσή του.
― Γιά νά ἀφήσει εὐχάριστη ἐντύπωση τό παιχνίδι στά παιδιά, πρέπει νά τό σταματοῦμε ἐπάνω στόν ἐνθουσιασμό, τή στιγμή δηλαδή πού ζητοῦν τά ­ἵδια νά τό ἐπαναλάβουν, ἀν συνεχίζουμε θά καταντήσει ἀνιαρό.
― Ἔτσι τά παιδιά θά εὐχαριστηθοῦν, καί μέ τίς εὐχάριστες ἐν­τυ­πώσεις ἀπό τήν ἐπιτυχία τοῦ παιχνιδιοῦ θά προσέλθουν μέ λαχτάρα στήν ἑπόμενη συγκέντρωση.

Ὁ ἐνθουσιασμός τοῦ κατηχητῆ

Πάνω ἀπό ὅλα ὅμως ἡ ἐπιτυχία ὀφείλεται στόν ἐνθουσιασμό τοῦ κατηχητῆ. Ἐκφράζουν ἀρκετοί τό παράπονο ὅτι τά παι­­διά δέν παίζουν. Πολλές φορές ὅμως, πρέπει νά ὁμολογήσου­με, φταίει ὁ κατηχητής, ὅταν τά παιδιά δέν θέλουν νά παί­­ξουν. Ὅταν ὁ κατηχητής μπαίνει στό παιχνίδι μέ ζωντάνια σάν μεγάλο παιδί, πού ἀφοσιώνεται στό παιχνίδι, χωρίς ὅ­μως νά χάσει καί τόν ἔλεγχο τῆς τηρήσεως τῶν κανόνων τους καί εἶναι ζωηρός καί χαρούμενος, τό­τε τό πιό ἁπλό παιχνίδι τό κάνει μεγάλη διασκέδαση γιά τήν ὁμάδα. Ἕνας πληκτικός καί κατσούφης πού δέν πιστεύει στήν ἀξία του, θά χαλάσει καί τό πιό πρωτότυπο καί πολυσύνθετο παιχνίδι. Tότε μόνο ὁ κατηχητής θά γίνει δεκτός στό παιδικό βασίλειο καί θά προσελκύσει μέ τά παιχνίδια του καί ἄλλα παιδιά στήν ὁμάδα.

Δέν πρέπει ὅμως νά ξεχνοῦμε τό βασικότερο. Ὅταν ἐπιζητοῦμε τή χάρη τοῦ Θεοῦ, τότε καί τά πιό ἁπλά παιχνίδια γίνονται ἑλκυστικά, εὐχάριστα καί ὠφέλιμα γιά τά παιδιά, πολύ πε­ρισ­σότερο ἀπό πολλά πανάκριβα καί ὑψηλῆς καί τελευταίας τεχνολογίας παιχνίδια.

Ἡ συμμετοχή τοῦ κατηχητῆ

Ἄς μάθουμε νά παίζουμε καί μεῖς μέσα στή σοβαρότητα τῆς ἡλικίας μας. Ἴσως καί τά λόγια τοῦ Kυρίου «ἐάν μή στραφῆτε καί γένησθε ὡς τά παιδία» νά ἔχουν καί γιά μᾶς τή θέση τους. Tό ἀγαθό καί ἄδολο τῶν διαθέσεών μας, ἡ ἁγνότητα τῆς καρδιᾶς μας ἔχει πολλά νά προσφέρει στά νεότερα παιδιά.

Συγκεκριμένα:
Nά μάθεις στά παιδιά καί στό παιχνίδι τους ἀκόμη νά κατευθύνονται ἀπό τή χριστιανική τους ἰδιότητα.
α) Nά ὁμολογοῦν μόνα τους τά σφάλματά τους καί νά θεωροῦν τήν τίμια διεξαγωγή τοῦ παιχνιδιοῦ, στοιχεῖο πρωταρχικό.
β) Nά πειθαρχοῦν στούς κανονισμούς, στόν διαιτητή. Ἔστω κι ἄν αὐτός εἶναι συνομήλικός τους. Nά τό κάνουν αὐτό γιατί πιστεύουν ὅτι ἔτσι τό παιχνίδι τους γίνεται ὡραιότερο, ἀλλά καί οἱ ­διοι ὠφελοῦνται ἀπό τό πειθαρχημένο πνεῦμα.
γ) Mήν ἐπιτρέπεις ποτέ νά παίζουν σκληρά, ἐγωϊστικά, μέ πε­ριφρόνηση στούς πιό ἀδύνατους παῖκτες. Δέν εἶναι ἀθλητικό πνεῦμα αὐτό, καί πολύ περισσότερο χριστιανικό.
δ) Nά τούς μάθεις πῶς νά νικοῦν καί πῶς νά χάνουν. Ἐνίσχυσε τούς ἡττημένους καί βοήθησε ὤστε οἱ νικητές νά τούς συγχαροῦν ὁμαδικά.

Προσαρμοσμένο απόσπασμα από το Εγκόλπιο Ομαδαρχών των «Χαρούμενων Αγωνιστών», τεύχ. Α’, σσ. 95-101