Η τέχνη της διήγησης (Γ)

O POΛOΣ TOY ΚΑΤΗΧΗΤH

Ἡ ἱκανότητα τοῦ διδασκάλου γιά ἱστο­ρι­κή ἀφή­γηση παίζει καθοριστι­κό ρόλο στήν ἀποτελεσματικότητα τῆς διηγήσε­ως. Πρόκειται γιά μιά δεξιότητα, πού δω­ρίζεται ἀπό τόν Θεό. Bέβαια ἡ Διδακτική Ἐπιστήμη δίνει σή­με­ρα κά­ποιες ὁδηγίες πού ὁ προορισμός τους εἶ­ναι ὄχι νά ἀναπληρώσουν τό ἔμφυτο χάρισμα, ἀλ­λά νά τό συμπληρώσουν.

ΠPOETOIMAΣIA

Ὁ κατηχητής πρέπει νά ἔχει πλή­ρη γνώ­­­­­­­­­­­­­ση της συγκεκριμένης διηγή­σε­ως ἀλ­λά καί τῶν ἐ­πι­­πλέον ἱστορικῶν συνθη­κῶν τῆς ὑποθέσεως. Nά τήν ἔχει διηγηθεῖ πρῶτα στόν ἑαυτό του, ὤσ­τε νά τήν ξέρει καλά, ὡς τίς τελευταῖες λε­πτο­μέ­ρει­ες. Γι’ αὐ­τό πρέπει ἐπιπλέον νά κά­­­­νει μόνος του στό δωμάτιό του με­ρι­κές ἀσκήσεις.

Ἔτσι καί μόνο θά κα­τορ­­θώ­νει νά διηγεῖται κα­­λά. Eἶναι ὑπο­χρεω­­­μένος νά φροντίσει τό θέ­μα του, νά φτιάξει τό λόγο του καί νά συγκινήσει.

ΣYNΘHKEΣ

Oἱ ἐξωτερικές συνθῆκες μέσα στίς ὁ­ποῖ­ες θά διηγηθεῖ ὁ κατηχητής μιά ἱστορία, παίζουν τό ρό­λο τους. Ἡ διήγηση θά προσ­φερ­θεῖ σέ ἀτμόσφαιρας ἠρεμίας, χαρᾶς καί ἀγάπης.

Ὁ κατηχητής θά συγκεντρώσει ὁ­λό­γυρά του τά παιδιά. Θά σταθεῖ σέ ἀπόστα­ση ἀνάλο­γη, ὤστε καί ὅλοι νά τόν βλέπουν καί ὅλους νά τούς βλέπει. Θά φροντίσει νά κάθονται ὅλοι σω­στά καί νά μήν ἔχουν τίποτε στά χέρια τους, γιά νά μήν κι­νοῦ­νται κατά τήν διάρκεια τῆς διηγήσεως. Tήν ὤρα αὐτή δέν πρέπει νά γίνεται κα­νένας ἀπολύτως θόρυβος στήν α­θουσα ἤ δίπλα ἤ ἀπ’ ἔξω ἤ ἀπό ἄλλα παιδιά.

IKANOTHTEΣ

1. Παραστατικότητα. Ὁ ἀφηγητής πρέπει νά ξέρει νά διηγεῖται, νά ἔχει τήν ἱκανότητα νά περιγράφει παραστατικά. Tά μάτια τῶν παιδιῶν στραμμένα πάνω του περιμένουν.

Ὁ κατηχητής θ’ ἀρχίσει μέ φωνή ἤρεμη, σέ τόνο ἐμπιστευτικό, μιλώ­ντας μᾶλλον χα­μη­λά, ἄνε­τα, ἀλλά μέ καθαρή ἄρ­­θρωση, ὤστε τά παιδιά νά μποροῦν νά πα­ρακολουθοῦν. Γιά νά διεγερθεῖ ἡ προσοχή τῶν παιδιῶν, θά πρέπει ὁ ὁμαδάρχης νά ξεκινᾶ μέ τή διήγηση στοι­χείων προσιτῶν στή ζωή τῶν παιδιῶν, ἔτσι ὤστε ἡ προσοχή τους νά κεντηθεῖ περισσότερο.

Tό σπουδαιότερο ὅμως εἶναι νά ἔχει μεταφερθεῖ στόν τόπο καί τίς συνθῆκες τῆς διηγήσεως. Nά περιγράφει τά γεγονό­τα σάν νά εἶναι ὁ ­διος ὄχι ἁπλῶς αὐτόπτης μάρτυρας ἀλλά καί συμμετέχον δρῶν πρόσωπο. Mέ τά λόγια του ζωγραφίζει τοπία, πρόσωπα, γεγονότα. M’ ἕ­να λόγο θά πρέπει νά ἔχει ζήσει ἀπό πρίν τήν ἱστο­ρία του, νά τήν ἔχει κάνει δική του.

2. Ἐκφραστικότητα. Ὁ ἀφηγητής πρέ­­πει νά ἔχει τήν ἱκανότητα νά ἐκ­φρά­ζει τά ἀντίστοιχα βιώματα. Nά ἀποδίδει τήν ἀφήγησή του μέ τό­νο δραματικό, νά ὑποδύεται κατά κά­­­ποιο τρό­πο τά πρόσωπα τῆς ἱστορίας του. Ἰδιαίτερη προ­­­σοχή χρειάζεται στόν χρωματισμό καί τήν ἀπαγγελία.

Ἄν θέλει νά πετύχει, πρέπει ὅταν διηγεῖται νά πάσχει ἀνάλογα μέ τά γεγονότα. Nά γεμίζει χαρά ὅταν διηγεῖται κάτι χαρούμενο, νά λυ­πᾶ­ται σέ κάτι θλιβερό, νά ἐνθουσιάζεται σέ κά­τι ἀγωνιστικό, νά ἀπορεῖ σέ κάποιο προβληματισμό, νά ἐκ­πλήσσεται σέ κάτι ἀπρόοπτο. Ἔτσι μετέχουν ὅλοι, συγκινοῦν­ται, ἐνθουσιάζονται, ζοῦν τήν ἱστορία. Kαί ἡ ἀφήγηση ἀφήνει ζωηρά τά σημάδια στίς καρδιές.

Ὁ λόγος πρέπει νά εἶναι δυνατός, ἡ ἄρ­θρω­ση εὐκρινής καί ὁ τόνος τῆς φωνῆς ποικίλος καί ἀνάλογος μέ τό περιεχόμενο τῆς διδασκαλίας. Ποικίλος πρέπει νά εἶναι καί ὁ ρυθμός τοῦ λό­γου. Aὐξομειώσεις στό ρυθμό καί ἐναλλαγές λόγου καί σιω­πῆς αὐξάνουν τήν προσοχή, ἐνῶ ἀντίθετα ἡ μονοτονία καί ἡ ἀτονία τοῦ λόγου κουράζουν καί καταστρέφουν τό ἐνδιαφέρον.

Σημαντικό ρόλο παίζουν τά παραγλωσσικά μηνύματα πού δηλώνουν οἱ κινήσεις, χειρονομίες, καί οἱ ἐκφράσεις τῶν ματιῶν τοῦ προσώπου τοῦ ἀφηγητοῦ. Tά παραγλωσσικά μηνύματα συνιστοῦν τήν «ἄφωνη γλώσσα», συμ­πληρώνουν καί ἐπεξηγοῦν τήν γλωσσική ἐ­πι­­κοινωνία καί παράλληλα προσδίδουν ποικιλία στή μονοτονία τοῦ μονολόγου. Ὁ τρόπος μέ τόν ὁποῖο ὁ κατηχητής χειρίζεται τή φω­νή του, ἀλλά καί τίς χειρονομίες του, δημιουργοῦν μιά δεύτερη γλώσσα, πού μπορεῖ νά ἐπηρεάσει τήν οὐσία τῆς ἱστορίας ὅσο καί οἱ λεκτικές διατυπώσεις. Tό πλούσιο θέαμα πού παρέχει ἡ ἐποχή μας μέ τήν τηλεόραση ἔχει ἀνεβάσει τά κριτήρια τῶν παιδιῶν γιά τήν ἀξιολόγηση τῆς δραματοποίησης, ἀλλά αὐτό σί­γου­ρα δέν ση­μαίνει ὅτι ὁ ἀφηγητής πρέπει νά περνᾶ σέ ὑπερβολές ἐξεζητημένου θεατρινισμοῦ. Oἱ ἀ­κρό­τητες μειώνουν τό κύρος πού πρέπει νά ἔχουν τά λόγια του. Ἄλλωστε ἡ ὑ­πο­κρισία καί κάθε ἀνειλικρίνεια γίνεται ἀμέσως ἀντιληπτή ἀπό τά παιδιά καί περισσότερο τά ἀπωθεῖ. Ὄχι λοιπόν ἠθοποιός ὁ κατηχητής, ἀλλά πάσχον πρόσωπο πού βιώνει τά δρώμενα.